Amerika Birleşik Devletleri’nde federal hükümet, bütçenin Kongre’den onay alamaması nedeniyle 1 Ekim itibarıyla kapanma tehlikesiyle karşı karşıya. Mali yılın sona erdiği gece yarısına kadar geçici bütçenin de Senato’da onaylanmaması halinde, devletin harcama yapma yetkisi ortadan kalkacak.
BÜTÇE KRİZİ VE KAPANMA MEKANİZMASI
ABD Anayasası uyarınca devletin borçlanmasına yalnızca Kongre karar verebiliyor. Mahfi Eğilmez’in değerlendirmesine göre, bugünkü krizin kaynağı borç tavanı değil, bütçenin Kongre’den geçememesi:
“Bugün yaşanan sorun federal bütçenin ABD Kongresince onaylanmamış olmasından kaynaklanıyor.”
ABD’de mali yıl 1 Ekim’de başlıyor. Bu tarih itibarıyla yürürlüğe girecek bir bütçe bulunmadığında, kamu hizmetlerinin önemli bir bölümü duruyor. Eğilmez, bu durumu şöyle açıklıyor:
“Eğer Senato tasarıyı bu gece yarısına kadar onaylamazsa ABD devleti kapanmaya gidecek.”
Bu durumda yalnızca sosyal güvenlik, ordu ve hava trafik kontrolü gibi öncelikli kamu hizmetleri otomatik olarak sürdürülebilecek; diğer harcamalar yapılamayacak.
KONGRE'DE GERİLİM: TRUMP'IN BÜTÇESİ TARTIŞMA KONUSU
Başkan Donald Trump’ın 2026 mali yılı bütçesi, yalnızca Demokratlardan değil Cumhuriyetçi Parti içinden de muhalefet görüyor. Asıl bütçenin geçmeyeceği anlaşılınca geçici bütçeye yönelen Kongre, Temsilciler Meclisi'nden onay almayı başardı. Ancak Senato onayı henüz gelmedi.
Trump ve yardımcısı J. D. Vance, Kongre liderleriyle bir araya gelerek bütçe krizine çözüm aradı. Görüşme sonrası açıklama yapan Vance, gelişmeleri olumsuz olarak nitelendirdi:
“ABD hükümeti kapanmaya doğru gidiyor.”
EKONOMİK ETKİLER VE ALTIN FİYATLARI
Kapanma halinde yalnızca kamu hizmetleri değil, ekonomik veri açıklamaları da duracak. Eğilmez, bu durumun piyasa güveni açısından ciddi etkileri olacağını vurguluyor:
“Kamu kesimine ait verileri açıklayan kuruluşlar da kapanacağından ABD ekonomisine ilişkin veriler açıklanamayacak ve yatırımcıların ABD ekonomisi hakkında bilgi edinmesi olanaksız hale gelecek.”
Bu belirsizlik yatırımcıları tedirgin ediyor. Eğilmez’e göre son dönemde altın, gümüş ve değerli madenlerde görülen yükselişin nedenlerinden biri de kapanma riski:
“Her şey bu gece yarısı belli olacak ve doların değeri kadar altın ve gümüş fiyatları da bu konudaki son gelişmeye bağlı olarak şekillenecek.”
BORÇ TAVANI AŞILDI MI?
ABD Hazine’sinin borç tavanı şu an için sorun yaratmıyor. Eğilmez, mevcut tabloyu şöyle özetliyor:
“Son düzenlemeyle ABD Hazinesinin borçlanma limiti (borç tavanı) Kongre tarafından 41,1 trilyon dolara yükseltilmiş durumda. Dolayısıyla şimdilik borç tavanı açısından bir sorun görünmüyor.”
IMF verilerine göre ABD'nin 2025 yılı GSYH’si 30,5 trilyon dolar olarak tahmin ediliyor. Haziran itibarıyla federal borç 37,5 trilyon dolara ulaştı. Bu da borç yükünün GSYH’ye oranla yüzde 123 seviyesine çıktığını gösteriyor.
Eğilmez'in yazısı şu şekilde:
ABD’de bütçe harcamalarının yapılmasının önünde iki engel olabilir: (1) Hazine’nin kamu kesimi adına borçlanma limitinin tavanına ulaşılması. (2) Federal bütçenin Kongreden onay alamaması ve buna ek olarak geçici bütçe için de yetki alınamaması. Her iki durumda da harcama yetkisi kalmadığı için sistem duruyor. Buna “devletin kapanması” deniyor.
Amerikan Anayasası’na göre devletin borçlanmasına karar verme yetkisi yalnızca Kongre’ye aittir. 1776’dan 1917’ye kadar borçlanmaya yol açacak bütün harcamalar için tek tek Kongre’den yasa geçiriliyordu. I. Dünya Savaşı’nın gerektirdiği harcamaların karşılanabilmesi amacıyla daha esnek bir sistem arayışı sonucu 1917 yılında Kongre borçlanma için bir tavan belirledi ve bu tavana ulaşılıncaya kadar yapılacak borçlanmalar için Kongre’den tek tek yasa geçirilmesi zorunluluğunu kaldırdı. 1941 yılında çıkarılan Federal Borçlanma Yasası ile borç tavanıyla ilgili düzenlemelerin nasıl yapılacağı belirlendi. IMF verilerine göre 2025 yılı için ABD’nin tahmin edilen GSYH’si 30.507 milyar dolar. Buna karşılık Haziran itibarıyla federal borç tutarı 37.500 milyar dolar. Buna göre kamu kesimi brüt borç yükü GSYH’nin yüzde 123’ü dolayına çıkmış bulunuyor. Son düzenlemeyle ABD Hazinesinin borçlanma limiti (borç tavanı) Kongre tarafından 41,1 trilyon dolara yükseltilmiş durumda. Dolayısıyla şimdilik borç tavanı açısından bir sorun görünmüyor.
Bugün yaşanan sorun federal bütçenin ABD Kongresince onaylanmamış olmasından kaynaklanıyor. ABD’de mali yıl 1 Ekim günü başlıyor ve izleyen yılın 30 Eylül gece yarısı sona eriyor. Dolayısıyla başta kamu personelinin ücretlerinin ödenebilmesi olmak üzere kamu harcamalarının yapılabilmesi için bütçenin onaylanarak 1 Ekim’de yürürlüğe girmesi gerekiyor. Trump’ın 2026 mali yılı bütçesine yalnızca muhalefetten değil kendi partisinden de muhalefet var. Bütçenin onaylanmayacağı anlaşılınca devletin harcamalarını yapabilmesi için bu kez asıl bütçe onaylanıncaya kadar geçici bütçe çıkarılması üzerinde çalışmalar yapıldı ve geçici bütçe Temsilciler Meclisinde onaylandı. Ne var ki iş orada bitmiyor bu yasa tasarısının Senato’da da onaylanması gerekiyor. Eğer Senato tasarıyı bu gece yarısına kadar onaylamazsa ABD devleti kapanmaya gidecek. Kapanma halinde sosyal güvenlik, ordu ve hava trafik kontrolü gibi otomatik olarak harcama izni taşıyan kamu hizmetleri dışındakiler için harcama yapılamayacak.
Trump ve yardımcısı Vance Temsilciler Meclisi Başkanı, Senato çoğunluk ve azınlık liderleri, Temsilciler Meclisi azınlık lideri ile bir araya gelerek sorunun çözümü için neler yapılabileceğini görüştüler. Toplantıdan sonra Başkan Yardımcısı Vance, Demokratları eleştirerek gelişmelerin olumsuz olduğunu ve ABD hükümetinin kapanmaya doğru gittiğini açıkladı. Böyle bir durum gerçekleşirse federal hükümet 1 Ekim Çarşamba sabahından itibaren kapanacak ve değindiğimiz istisnalar dışında hiçbir harcama yapılamayacak.
Kapanma durumunda kamu kesimine ait verileri açıklayan kuruluşlar da kapanacağından ABD ekonomisine ilişkin veriler açıklanamayacak ve yatırımcıların ABD ekonomisi hakkında bilgi edinmesi olanaksız hale gelecek. Bu durum yatırımcıları rahatsız ediyor.
Son dönemde altın, gümüş ve diğer değerli madenlerde görülen hızlı yükselişin çeşitli nedenleri var. Bunlardan birisi de ABD’nin yaşadığı bu kapanma tehlikesi. Her şey bu gece yarısı belli olacak ve doların değeri kadar altın ve gümüş fiyatları da bu konudaki son gelişmeye bağlı olarak şekillenecek.
